Lekarz na pokładzie – przydatne informacje

Przewiduje się, że ruch lotniczy będzie coraz intensywniejszy. Samoloty komercyjne przewożą ponad trzy miliardy pasażerów rocznie. Na pokładzie samolotu panują szczególne warunki fizjologiczne, które charakteryzują się głównie niższym ciśnieniem otoczenia i ciśnieniem cząstkowym tlenu, suchym powietrzem, różnicami czasowymi i ograniczeniami przestrzeni. Wiek pasażerów rośnie, a ponadto często w podróż udają się nawet osoby cierpiące na różne schorzenia. Samoloty są coraz większe i latają na coraz dłuższych trasach. Gdy dodamy do tego stres związany z podróżowaniem, możemy się spodziewać, że częstość występowania nagłych przypadków medycznych na pokładzie będzie się zwiększać. Na tej podstawie przewidujemy, że nagłe przypadki medyczne na pokładach samolotów na całym świecie będą się zdarzały co 12 minut. Biorąc pod uwagę ogromną liczbę pasażerów, ryzyko jest jednak bardzo małe (od ośmiu do 50 przypadków na milion pasażerów). Prawdopodobieństwo nieplanowanego lądowania wynosi jeden na milion pasażerów, a śmierci – jeden na dwa miliony pasażerów (J. Siedenburg [2010], Kompendium Flug- und Reisemedizin. BOD, Norderstedt).

Zdecydowana większość nagłych przypadków nie jest groźna. Zwykle są one spowodowane problemami sercowo-naczyniowymi, a także zaburzeniami neurologicznymi i żołądkowo-jelitowymi. Samoloty są dobrze wyposażone w sprzęt do udzielania pomocy medycznej na pokładzie, w tym zestaw dla lekarza, defibrylator AED, kilka zestawów pierwszej pomocy, a także dużą ilość środków przeciwbólowych, aerozoli do nosa itp. oraz dodatkowy zestaw medyczny na rejsach międzykontynentalnych. Personel pokładowy jest przeszkolony w zakresie udzielania pierwszej pomocy w typowych nagłych wypadkach na pokładzie, resuscytacji krążeniowo-oddechowej i korzystania z AED. Członkowie personelu raz w roku odbywają szkolenia przypominające, dzięki którym mogą wspierać lekarzy udzielających pomocy pasażerom w nagłych wypadkach.

Nagłe przypadki medyczne w samolotach komercyjnych mogą wydawać się szczególnie dramatyczne – ze względu na opisane powyżej okoliczności, brak miejsca, utrudniony dostęp do pacjenta, brak prywatności, problemy językowe oraz ograniczone możliwości techniczne i terapeutyczne. Nagłych przypadków nie można zdiagnozować i leczyć na pokładzie tak samo jak w warunkach klinicznych. Między innymi hałas panujący w samolocie bardzo utrudnia osłuchiwanie serca, płuc i brzucha oraz pomiar ciśnienia krwi. Pomocna może być opcja konsultacji telemedycznych. Dlatego też, pomimo często dramatycznych okoliczności, należy postępować systematycznie i spokojnie (J. Siedenburg [2015], „Notfälle an Bord”, w: J. Siedenburg i T. Küpper (red.) „Moderne Flugmedizin”, Gentner Verlag, Stuttgart).

Ochrona ubezpieczeniowa zapewniona przez Lufthansę eliminuje problemy prawne i kwestie odpowiedzialności, które często budzą obawy lekarzy. Jednakże w kontekście międzynarodowym należy pamiętać, że takie ubezpieczenie („zasada dobrego samarytanina” w prawie amerykańskim) jest ważne tylko gdy pomoc jest udzielana nieodpłatnie. Zgodnie z prawem niemieckim i kontynentalnym europejskim udzielenie pomocy jest wręcz obowiązkiem, czego nie przewiduje prawo anglosaskie.

Zagadnienie to zostało omówione bardziej szczegółowo w niedawno opublikowanej pracy dotyczącej medycyny lotniczej (J. Siedenburg i T. Küpper [red.] [2015], „Moderne Flugmedizin”, Gentner Verlag, Stuttgart), wraz z obszerną dyskusją na temat różnych aspektów medycyny lotniczej.


Fakty i liczby

Również w ostatnich miesiącach lekarze podróżujący rejsami Lufthansy wielokrotnie udzielali pomocy
w nagłych sytuacjach na pokładzie. Ponieważ nagłe przypadki medyczne na pokładzie są i pozostaną rzadkością, chcielibyśmy polecić artykuł z niemieckiego czasopisma medycznego, który zawiera istotne fakty i dane liczbowe. Przeczytaj artykuł

Dobrze wyszkolona załoga

Nasz personel pokładowy przechodzi regularne szkolenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy zgodnie z najnowszymi wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji (ERC). Szczegółowe informacje udostępnione przez ERC można znaleźć tutaj.

Szybka pomoc dzięki najnowszej technologii

Szybki internet z sieci Wi-Fi na pokładach samolotów Lufthansy umożliwia w razie potrzeby korzystanie z najnowszych zdobyczy telemedycyny. Można na przykład wysłać wyniki EKG do kompetentnej placówki na ziemi, aby skonsultować się co do dalszego leczenia pacjenta.

Ogólne zasady postępowania w nagłej sytuacji medycznej na pokładzie:

• Przedstaw się załodze, podając informacje o swoich kwalifikacjach zawodowych i przeszkoleniu.

Badanie pacjenta:

• Zapytaj o czas trwania i charakter głównych objawów.
  
• Zapytaj o wszelkie współwystępujące objawy i czynniki ryzyka (np. bóle w klatce piersiowej, duszność, nudności lub wymioty, osłabienie lub utrata czucia po jednej stronie ciała).
• Sprawdź czynności życiowe (puls i ciśnienie krwi, w razie konieczności częstość oddechów; jeśli głośny hałas w tle uniemożliwia pomiar ciśnienia krwi przez osłuchanie, oszacuj ciśnienie skurczowe poprzez badanie palpacyjne tętnicy promieniowej).
• Określ stan świadomości i wszelkie ogniskowe uszkodzenia neurologiczne.

W przypadku zatrzymania akcji serca:

• W sytuacji zatrzymania krążenia natychmiast rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (CPR).
• Zażądaj udostępnienia automatycznego defibrylatora zewnętrznego (AED). Jeśli puls jest wyczuwalny, ale stwierdzisz problem z sercem, w razie potrzeby używaj AED jako monitora, o ile istnieje taka możliwość techniczna (niektóre linie lotnicze wymagają, aby najpierw skontaktować się
  z zespołem konsultantów na ziemi).
• Poproś personel pokładowy o zestaw dla lekarza, a jeśli to będzie konieczne, podaj tlen.
• W razie potrzeby skontaktuj się z zespołem konsultantów na ziemi, jeśli nie zrobił tego personel pokładowy. W razie potrzeby możesz omówić z nim dodatkowe czynności, takie jak podanie leków lub płynów dożylnie czy nieplanowane lądowanie.
• Udokumentuj wyniki przeprowadzonych badań i wykonane czynności. W razie potrzeby przekaż informacje personelowi medycznemu odpowiedzialnemu za dalsze leczenie podczas przekazania pacjenta na ziemi.

Postępowanie w przypadku omdlenia:

• Czy pacjent oddycha i czy jest wyczuwalne tętno?
  
• Sprawdź czynności życiowe (większość pacjentów będzie miała niskie wartości ciśnienia tętniczego).
  
• Przenieś pacjenta do przejścia lub najlepiej do kuchni, ułóż z uniesionymi nogami i podaj tlen.
  
• Jeśli wiadomo, że pacjent choruje na cukrzycę, zmierz poziom cukru we krwi (urządzeniem z zestawu lekarza lub w razie potrzeby z bagażu pacjenta bądź innego pasażera).
  
• Większość pacjentów odzyskuje przytomność po paru minutach. W razie potrzeby podaj płyny – o ile jest to możliwe, doustnie.
  
• Dożylne podanie płynów jest zwykle konieczne tylko wtedy, gdy ciśnienie tętnicze wciąż spada, a podanie doustne jest niemożliwe.

Postępowanie w przypadku bólu w klatce piersiowej lub kołatania serca:

• Sprawdź czynności życiowe.
  
• Podaj tlen.
  
• Jeśli podejrzewasz, że bóle w klatce piersiowej są związane z sercem, podaj aspirynę lub heparynę, o ile są one dostępne.
  
• W zależności od wartości ciśnienia skurczowego podawaj nitroglicerynę podjęzykowo co 5 minut (sprawdzaj ciśnienie tętnicze po każdej dawce).
  
• Jeśli defibrylator AED jest wyposażony w monitor, w razie konieczności użyj go do monitorowania rytmu serca, a także zbadaj kończyny jako przybliżony wskaźnik możliwego obniżenia odcinka ST, jeśli to konieczne.
  
• Jeśli po wykonaniu powyższych czynności objawy ustąpią, można odstąpić od zmiany trasy, o ile jest to możliwe. W razie konieczności omów tę kwestię z zespołem konsultantów na ziemi.

Incydenty medyczne na pokładzie floty Lufthansy

W ciągu ostatnich kilku lat w światowym ruchu lotniczym można zauważyć ogólny wzrost liczby incydentów medycznych na pokładzie (źródło: IATA Medical Advisory Group). Dotyczy to również Lufthansy. Linia codziennie wykonuje około 1700 rejsów, podczas których dochodzi do 10-15 incydentów medycznych. Są to zarówno drobne dolegliwości, takie jak bóle głowy, gorączka i wymioty, jak i ataki astmy, kolki, a nawet udary mózgu i podejrzenia zawału serca.

Udzielanie pomocy medycznej przy użyciu zestawu dla lekarza

W większości przypadków udzielenie odpowiedniej pomocy medycznej na pokładzie jest możliwe dzięki współpracy załogi z lekarzami, takimi jak Ty, a także użyciu pokładowego zestawu dla lekarza i apteczki pierwszej pomocy.

Choć może wydawać się to nieprawdopodobne, na wielu trasach wyposażenie zestawu dla lekarza na pokładzie floty Lufthansy jest co najmniej równoważne możliwościom dostępnym na ziemi. Często najszybszym sposobem na zapewnienie pacjentowi niezbędnej opieki medycznej jest kontynuowanie podróży do miejsca docelowego.

Całodobowa pomoc doradców MedAire

Podczas udzielania pomocy należy pamiętać, że w samolotach międzykontynentalnych (A330/340, A380, Boeing 747) istnieje możliwość zasięgnięcia porady medycznej przez telefon satelitarny. Wykwalifikowani lekarze medycyny lotniczej i ratunkowej pracujący u naszego dostawcy usług MedAire dyżurują przez całą dobę, udzielając porad naszym załogom oraz lekarzom pomagającym pacjentom na pokładzie. Wsparcie ze strony MedAire w nagłych przypadkach medycznych na pokładzie jest nieocenione, ponieważ pracownicy medyczni tej firmy mają specjalistyczną wiedzę w dziedzinie medycyny lotniczej, medycyny ratunkowej i specyfiki operacyjnej lotnictwa (czas do następnego możliwego lądowania, infrastruktura dostępna w najbliższym szpitalu).

Praktyczny przykład

W poniższym artykule opisujemy wzięty z życia nagły przypadek medyczny na pokładzie. Przeczytaj artykuł

Ocena zdolności do podróży samolotem

Ostre lub przewlekłe choroby, a także niepełnosprawność, mogą w pewnych przypadkach ograniczać tak zwaną „zdolność do podróży samolotem”. Podróż lotnicza takiej osoby może być niekomfortowa i niekorzystna dla zdrowia, a także zagrozić bezpieczeństwu lotu i jego uczestnikom.
Problemy, które często uznajemy za trywialne, takie jak konieczność przewiezienia leków na receptę lub strzykawek insulinowych, możliwość siedzenia w pozycji pionowej podczas startu i lądowania, ryzyko sercowo-naczyniowe lub płucne związane z warunkami atmosferycznymi panującymi w kabinie (łagodne niedotlenienie), a także wcześniejsze zabiegi lub operacje, wymagają czasem oceny przez lekarza medycyny lotniczej.

Wsparcie od Centrum Medycznego Lufthansy

Rzetelne odpowiedzi na wszystkie te pytania można uzyskać od Centrum Medycznego (Medical Operation Centre, MOC) Lufthansy, które jest częścią jej serwisu medycznego. Codziennie od 6:00 do 22:30 MOC oferuje porady i plany podróży lotniczych dla pasażerów z chorobami ostrymi i przewlekłymi. Często działa na zlecenie towarzystw ubezpieczeniowych lub firm świadczących usługi assistance związane z repatriacją z powodu zachorowania lub wypadku za granicą. Jednakże chętnie odpowiada na pytania kierowane do niego bezpośrednio przez szpitale, lekarzy lub pacjentów.

Patient Transport Compartment (PTC) – przewóz chorych wymagających intensywnej terapii na rejsach międzykontynentalnych

Zasadniczo w ramach regularnych przewozów lotniczych dostępne są różne możliwości wsparcia medycznego i organizacyjnego. Są to: dodatkowy tlen (system Wenoll), dodatkowe siedzenia umożliwiające uniesienie nóg, transport w pozycji leżącej na noszach (zawsze w towarzystwie wykwalifikowanej pielęgniarki, ratownika medycznego lub lekarza) lub przewóz chorych wymagających intensywnej terapii w specjalnej kabinie (Patient Transport Compartment, PTC), która jest unikalna na skalę światową i dostępna wyłącznie we flocie międzykontynentalnej Lufthansy.

Niezależnie od trudności medycznych lub organizacyjnych wyzwań, prawie zawsze jesteśmy w stanie zapewnić bezpieczny przelot i odpowiednią metodę przewozu osoby chorej. Choroby zakaźne i drobnoustroje lekooporne są niebezpieczne, dlatego przewóz takich chorych na pokładzie samolotów rejsowych jest zakazany przez przepisy Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Powietrznych (IATA).


Z Centrum Medycznym można się skontaktować pod adresem e-mail medicaloperation@dlh.de lub telefonicznie: pod numerem +49 69 696 55077. Centrum jest czynne codziennie od 6:00 do 22:30 czasu miejscowego we Frankfurcie.

Wakacje, czas urlopów i pełnia sezonu w Centrum Medycznym Lufthansy.

Dla wielu osób miesiące letnie to czas na ucieczkę od codziennych stresów i zasłużony odpoczynek. Wybierane przez nie kierunki wakacyjne są rozsiane po całym świecie. Często są to miejsca bardzo odległe i egzotyczne. A jeśli nagle zdarzy się coś nieoczekiwanego? Wypadek w wodzie na Florydzie, udar w Tajlandii czy kolizja drogowa w RPA – wymarzone wakacje mogą w mgnieniu oka przerodzić się w koszmar rozgrywający się tysiące kilometrów od domu.

Właśnie z myślą o takich zdarzeniach w 2009 roku Lufthansa powołała do życia Centrum Medyczne (MOC), które zdecydowanie wyróżnia się na tle oferty innych komercyjnych linii lotniczych na świecie. Każdy pasażer może skontaktować się telefonicznie z MOC przez siedem dni w tygodniu w godzinach od 6:00 do 22:30 (czasu środkowoeuropejskiego). Jednak większość klientów Centrum to specjalistyczne firmy, które zajmują się organizacją repatriacji medycznej chorych lub rannych urlopowiczów.

Diagnoza i leczenie

Jako przykład weźmy 49-letniego Petera Seiferta*, który został ciężko ranny w wypadku drogowym w Argentynie. Obywatel Niemiec był wtedy wraz z rodziną w podróży dookoła świata. Po przeprowadzeniu wstępnych badań stwierdzono następujące obrażenia: uraz mnogi, urazowe uszkodzenie mózgu drugiego stopnia, stłuczenia przedniej części podstawy czaszki z wyodrębnionymi małymi krwiakami, niestabilne otwarte złamanie kończyny prawej dolnej, złamanie prawej panewki stawu biodrowego, złamanie miednicy z przemieszczeniem spojenia o 4 cm, oparzenia I i II stopnia 3% powierzchni ciała, obustronne złamanie stawu barkowo-obojczykowego, obustronne stłuczenie płuc, niewydolność płuc i niebakteryjne zapalenie płuc. Pacjent został podłączony do respiratora, a złamania zostały częściowo zaopatrzone na miejscu. Jednak lekarze z niemieckiego towarzystwa ubezpieczeniowego pana Seiferta obawiali się, że udzielona pomoc medyczna była niewystarczająca.

Organizacja powrotu przez towarzystwo ubezpieczeniowe i Centrum Medyczne

W ramach zamówionej przez ubezpieczyciela usługi assistance, pracownicy telefonicznie proszą o przedstawienie rokowań i obecnego stanu pacjenta, w razie potrzeby zlecają tłumaczenie wstępnego raportu lekarskiego, a następnie występują do Centrum Medycznego (MOC) Lufthansy o zapewnienie odpowiedniego transportu dla pacjenta. MOC otrzymuje wszystkie dostępne informacje dotyczące danego przypadku.

Na koniec dyżurny lekarz medycyny lotniczej Lufthansy decyduje, jaka forma transportu będzie odpowiednia dla chorego pasażera. Istnieje możliwość przetransportowania pacjenta jako „zwykłego” pasażera w jednej z dostępnych klas podróży, w razie potrzeby w towarzystwie personelu z przeszkoleniem medycznym. Dla pacjentów, którzy nie mogą siedzieć w wyprostowanej pozycji, możliwy jest transport na noszach. Ta usługa jest dostępna we wszystkich rodzajach samolotów floty Lufthansy, z tym że należy zgłosić chęć skorzystania z niej z 48-godzinnym wyprzedzeniem. Pacjentowi musi towarzyszyć jeden z lekarzy wyznaczonych przez firmę ubezpieczeniową, ratownik medyczny lub pielęgniarka. Kolejną możliwością jest Lufthansa Patient Transport Compartment (PTC). Jest to zamknięta kabina, którą można instalować na rejsach międzykontynentalnych, wyposażona tak jak oddział intensywnej opieki medycznej. Podczas lotu choremu towarzyszy członek załogi Lufthansy przeszkolony w zakresie korzystania z PTC oraz lekarz wyznaczony przez ubezpieczyciela. Taki zespół odpowiada za opiekę medyczną nad pacjentem podczas rejsów trwających do 14 godzin.

Z Ameryki Południowej do Frankfurtu

Ze względu na skalę obrażeń u pana Seiferta, jedyną możliwością przewiezienia go do Niemiec była kabina PTC. Doświadczony lekarz intensywnej opieki medycznej i członek załogi PTC polecieli z Frankfurtu do Ameryki Południowej, aby odebrać pacjenta. W ciągu 24 godzin od przybycia załogi, wrócili do Frankfurtu wraz z poszkodowanym. Zabrano go samolotem medycznym do Sao Paulo, a stamtąd przewieziono go na lotnisko. Po przekazaniu pacjenta okazało się, że podejrzenia niemieckich lekarzy co do niewystarczającej opieki medycznej były słuszne. Stan pana Seiferta ustabilizował się znacząco podczas 12-godzinnego rejsu do Frankfurtu. Pacjent miał w tym czasie zapewnioną odpowiednią opiekę. Został podłączony do respiratora, założono mu centralny cewnik żylny i monitorowano ciśnienie tętnicze. Gdy samolot wylądował we Frankfurcie, zespół transportu medycznego już czekał, aby zabrać pana Seiferta na odział intensywnej opieki medycznej na ziemi.

Podsumowanie

Pan Seifert, o którym tu piszemy, to jeden z około 8000 pacjentów przewożonych rocznie na pokładach samolotów Lufthansy. Liczba przewożonych pacjentów z roku na rok rośnie, dlatego Lufthansa inwestuje w nowe przedsięwzięcia, by sprostać zapotrzebowaniu.